หลังจากอยู่ในอวกาศเป็นเวลาหลายเดือน นักบินอวกาศหลายคนมักเผชิญกับอาการที่เรียกว่า “post-space adaptation” หรือ “ภาวะการปรับตัวหลังจากกลับสู่แรงโน้มถ่วงของโลก”
หนึ่งในสิ่งที่พบได้บ่อยคือ “การลืมแรงโน้มถ่วง” — เมื่อกลับมาสู่โลก พวกเขาเผลอทำสิ่งต่าง ๆ ราวกับว่ายังอยู่ในสภาพไร้น้ำหนัก
เมื่อร่างกายชินกับการลอยตัว
บนสถานีอวกาศนานาชาติ (International Space Station – ISS) นักบินอวกาศใช้ชีวิตอยู่ในสภาวะไร้น้ำหนักอย่างต่อเนื่อง
ไม่มีแรงดึง ไม่มีพื้น ไม่มีทิศทางบนหรือล่าง
ทุกสิ่งลอยได้ รวมถึงแก้วน้ำ ปากกา และแม้แต่ร่างกายของพวกเขาเอง
เวลาจะเขียนบันทึก พวกเขาไม่วางปากกาไว้บนโต๊ะ แต่ปล่อยให้มัน “ลอยอยู่กลางอากาศ”
เวลาจะดื่มน้ำ พวกเขาจะดูดหยดน้ำจากถุงที่ถูกบีบออกมาในรูปทรงกลม
ไม่มีการวางแก้ว ไม่มีเสียงน้ำไหล ไม่มีแรงดึงดูดคอยบังคับการเคลื่อนไหว
สมองและร่างกายของนักบินอวกาศปรับตัวให้ “อยู่ในโลกที่ไร้แรงโน้มถ่วง”
พวกเขาใช้เวลาเพียงไม่กี่สัปดาห์ก็เรียนรู้วิธีการใช้ชีวิตแบบใหม่
แต่เมื่อกลับมาสู่โลก — กลับต้องเริ่มเรียนรู้ “แรงโน้มถ่วง” อีกครั้ง
“ผมปล่อยปากกาแล้วมองมันร่วงลง”
ในบทสัมภาษณ์ของ NASA Johnson Space Center
นักบินอวกาศหลายคนให้การคล้ายกันว่า หลังกลับมาจากอวกาศ พวกเขา “เผลอปล่อยของในมือ” โดยไม่ตั้งใจ
ร่างกายและสมองสั่งการแบบเดิม — เหมือนอยู่ในสภาวะไร้น้ำหนัก
หนึ่งในนั้นเล่าว่า “ผมหยิบปากกาเพื่อจะเขียนอะไรบางอย่าง จากนั้นผมก็ปล่อยมือ เหมือนที่ทำอยู่ทุกวันบนสถานีอวกาศ แต่ปากกากลับร่วงลงมาทันที มันทำให้ผมรู้เลยว่า แรงโน้มถ่วงกลับมาแล้วจริง ๆ”
อีกคนหนึ่งบอกว่า “ผมถือแก้วน้ำ แล้วเผลอปล่อยกลางอากาศเพื่อจะหยิบอย่างอื่น เพราะในหัวคิดว่ามันจะลอยอยู่เหมือนเดิม แต่พอเห็นน้ำสาดกระเด็นใส่พื้น ผมถึงนึกได้ว่า กลับมาอยู่บนโลกแล้ว”
สมองของนักบินอวกาศต้อง “เรียนรู้แรงโน้มถ่วงใหม่”
สิ่งที่เกิดขึ้นไม่ใช่ความเผลอแบบธรรมดา แต่เป็นผลจากการที่สมองและกล้ามเนื้อจดจำสภาพแวดล้อมในอวกาศ
ในอวกาศ สมองของมนุษย์สร้าง “ระบบรับรู้ใหม่” ที่ไม่อาศัยแรงโน้มถ่วงในการควบคุมการเคลื่อนไหว
กล้ามเนื้อเรียนรู้ว่าการขยับแขนไม่จำเป็นต้องยกของหนัก การปล่อยของจะไม่ร่วง และการทรงตัวไม่ต้องอาศัยแรงจากเท้า
เมื่อกลับมาสู่โลก สมองต้องรีเซ็ตระบบทั้งหมด
ต้องเรียนรู้ใหม่ว่า เมื่อเราปล่อยสิ่งของ มันจะตก
เมื่อเราก้าวเดิน ร่างกายจะต้องรับแรงจากพื้น
และเมื่อเรานอนหลับ หัวใจต้องสูบฉีดเลือดต่างจากในอวกาศโดยสิ้นเชิง
นักวิทยาศาสตร์เรียกสิ่งนี้ว่า “re-gravitational adaptation” — การปรับตัวกลับเข้าสู่แรงโน้มถ่วง
กายภาพบำบัดหลังภารกิจ
หลังการกลับสู่โลก นักบินอวกาศทุกคนต้องเข้ารับการฟื้นฟูร่างกายอย่างเข้มงวด
โปรแกรมนี้ใช้เวลาหลายสัปดาห์ เพื่อให้กล้ามเนื้อ กระดูก และระบบประสาทกลับมาทำงานได้ปกติ
พวกเขาต้องฝึกเดิน ฝึกทรงตัว ฝึกใช้มือหยิบจับสิ่งของใหม่
เพราะในอวกาศ การใช้กล้ามเนื้อไม่จำเป็นเหมือนบนโลก
บางคนรู้สึกเวียนหัวเมื่อลุกขึ้นยืน บางคนขยับแขนขาได้ไม่มั่นคง
ร่างกายต้องค่อย ๆ เรียนรู้แรงดึงดูดที่หายไปนานหลายเดือน
แรงโน้มถ่วง: สิ่งธรรมดาที่ไม่ธรรมดา
เหตุการณ์อย่าง “ปากการ่วง” หรือ “แก้วน้ำตก”
อาจดูเป็นเรื่องเล็กน้อยในสายตาของเรา แต่สำหรับนักบินอวกาศ
มันคือเครื่องเตือนใจถึง “พลังของแรงโน้มถ่วง” ที่เรามักมองข้าม
แรงโน้มถ่วงไม่เพียงดึงทุกสิ่งไว้กับพื้นโลก
แต่มันยังหล่อหลอมสมอง กล้ามเนื้อ และวิธีที่เรารับรู้สิ่งรอบตัว
จนเมื่อมันหายไป เราจึงรู้ว่ามันสำคัญแค่ไหน
บทสรุป
เมื่ออยู่ในอวกาศ มนุษย์ต้องเรียนรู้ที่จะอยู่โดยไม่มีแรงโน้มถ่วง
แต่เมื่อกลับมาบนโลก เราต้องเรียนรู้ “การมีแรงโน้มถ่วง” อีกครั้ง
เรื่องเล็ก ๆ อย่างการเผลอปล่อยปากกา หรือแก้วน้ำตก
คือสัญลักษณ์ของสิ่งที่ลึกซึ้งกว่า —
การเดินทางของมนุษย์ที่ไม่ได้เพียงข้ามขอบฟ้า แต่กำลังเรียนรู้ “ธรรมชาติของตัวเอง” ใหม่อีกครั้ง